News Continuous Bureau | Mumbai
Lok Sabha Election 2024: દેશભરમાં ફેબ્રુઆરીમાં રાજ્યસભાની 56 ખાલી બેઠકો પર ચૂંટણી યોજાઈ હતી, જ્યારે કેન્દ્રીય ચૂંટણી પંચે ( Central Election Commission ) શનિવારે લોકસભા ચૂંટણીની જાહેરાત કરી હતી. દેશભરમાં 7 તબક્કામાં ચૂંટણી યોજાશે. જેમાં પ્રથમ તબક્કાનું મતદાન 19 એપ્રિલે થશે જ્યારે અંતિમ તબક્કાનું મતદાન 1 જૂને થશે. 4 જૂને મત ગણતરી થશે અને પરિણામ જાહેર કરવામાં આવશે. લોકસભાની ચૂંટણીની જાહેરાત પહેલા જ મુખ્ય પક્ષોનો પ્રચાર શરૂ થઈ ગયો છે અને ઉમેદવારોની યાદી પણ જાહેર કરવામાં આવી રહી છે. પરંતુ આ ચૂંટણી પહેલા મતદારો અને જવાબદાર નાગરિકો તરીકે આપણે એ જાણવું જોઈએ કે લોકસભા અને રાજ્યસભામાં શું તફાવત છે.
ભારતીય સંસદીય પ્રણાલી મુખ્યત્વે ત્રણ ભાગમાં વહેંચાયેલી છે. પ્રથમ રાજ્યસભા ( Rajya Sabha ) , બીજી લોકસભા ( lok Sabha ) અને ત્રીજી રાષ્ટ્રપતિ. લોકસભાને સામાન્ય જનતાનું ઘર પણ કહેવામાં આવે છે. આ નીચલું ગૃહ છે. જ્યારે રાજ્યસભા સંસદનું ( Parliament ) ઉપલું ગૃહ છે. રાજ્યસભાનો ઉલ્લેખ બંધારણના અનુચ્છેદ 80માં છે, જ્યારે લોકસભાનો ઉલ્લેખ બંધારણના અનુચ્છેદ 81માં છે. લોકશાહીની આ વ્યવસ્થામાં બંને ગૃહોનું ઘણું મહત્વ છે. આવી સ્થિતિમાં, ચાલો આજે જાણીએ કે લોકસભા અને રાજ્યસભામાં શું તફાવત છે અને એ પણ જાણીએ કે બંને ગૃહોને કઈ વિશેષ શક્તિઓ આપવામાં આવી છે.
રાજ્યસભા એ ભારતની સંસદનું ઉપલું ગૃહ છે. અહીં આવતા સભ્યો રાજ્યની વિધાનસભાઓ દ્વારા ચૂંટાય છે. તેથી તેને ‘રાજ્યસભા’ અથવા ‘રાજ્યોની પરિષદ’ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે તે રાજ્યનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. રાજ્યસભામાં રેડ કાર્પેટને શાહી ગૌરવનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે. લોકસભા એ ભારતીય સંસદનું ‘નીચલું ગૃહ’ છે. અહીં આવતા સભ્યો સીધા લોકો દ્વારા ચૂંટાય છે. તેથી તેને ‘લોકસભા’ અથવા ‘સામાન્ય લોકોનું ગૃહ’ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે તે ભારતના લોકોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.
– રાજ્યસભા અને લોકસભાની સંખ્યાબળમાં તફાવત છે. લોકસભાની સંખ્યા 500 થી 552 સુધીની છે. હાલમાં લોકસભાની 543 બેઠકો છે. જ્યારે રાજ્યસભામાં સંખ્યાબળ 200 થી 250 છે. હાલમાં રાજ્યસભામાં 245 બેઠકો છે.
– લોકસભામાં સાંસદ બનવા માટે વ્યક્તિની ઉંમર ઓછામાં ઓછી 25 વર્ષની હોવી જોઈએ, જ્યારે રાજ્યસભામાં વય મર્યાદા 30 વર્ષ છે.
આ સમાચાર પણ વાંચો : MHA action on terrorism: જમ્મુ-કાશ્મીરમાં કેન્દ્ર સરકારની મોટી કાર્યવાહી, યાસીન મલિકની પાર્ટી પર 5 વર્ષનો પ્રતિબંધ.
– લોકસભાના સભ્યો સામાન્ય જનતા દ્વારા મતદાન પ્રક્રિયા દ્વારા ચૂંટાય છે. જ્યારે રાજ્યસભાના સભ્યો રાજ્ય વિધાનસભાના ચૂંટાયેલા સભ્યો દ્વારા ચૂંટાય છે.
– ભારતના રાષ્ટ્રપતિ એંગ્લો-ઈન્ડિયન સમુદાયમાંથી 2 સભ્યોને લોકસભામાં મોકલી શકે છે. જ્યારે રાજ્યસભા કલા, શિક્ષણ, સમાજ સેવા અને રમતગમત જેવા ક્ષેત્રો સાથે સંબંધિત 12 વ્યક્તિઓને મોકલી શકે છે.
– લોકસભાનો કાર્યકાળ સામાન્ય રીતે 5 વર્ષનો હોય છે. 5 વર્ષના સમયગાળા પછી લોકસભાનું વિસર્જન કરવામાં આવે છે. જ્યારે રાજ્યસભા માટે કોઈ કાર્યકાળ નથી, કારણ કે તે સંસદનું કાયમી ગૃહ છે. પરંતુ દર 2 વર્ષે રાજ્યસભાના ત્રીજા ભાગના સભ્યો ગૃહમાંથી નિવૃત્ત થાય છે.
– લોકસભાની બાબતોનું સંચાલન લોકસભાના અધ્યક્ષ દ્વારા કરવામાં આવે છે, જ્યારે રાજ્યસભાની બાબતો રાજ્યસભાના અધ્યક્ષ તરીકે ઉપરાષ્ટ્રપતિ દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે.
– રાજ્યસભાની તુલનામાં, કાયદાઓ અને મની બિલ પસાર કરવામાં લોકસભાની મોટી ભૂમિકા છે. જ્યારે રાજ્ય સભા પાસે રાજ્ય સૂચિ (કલમ 249) પર કાયદો બનાવવા અને નવી અખિલ ભારતીય સેવાઓ (કલમ 312) બનાવવાની વિશિષ્ટ સત્તાઓ હોય છે.
– કાયદો બનવા માટે સંસદના લોકસભા અને રાજ્યસભા બંને ગૃહો દ્વારા બિલ પસાર કરવું આવશ્યક છે.
– રાજ્યસભા પાસે લોકસભા દ્વારા પસાર કરાયેલા ખરડાઓની સમીક્ષા અને ભલામણો કરીને લોકસભાની સત્તાઓને તપાસવા અને સંતુલિત કરવાની સત્તા છે.
– હાઈકોર્ટ અને સુપ્રીમ કોર્ટના ન્યાયાધીશોને લોકસભા અને રાજ્યસભા બંને ગૃહો દ્વારા હટાવી શકાય છે.