News Continuous Bureau | Mumbai
Rs 2000 banknotes:રિઝર્વ બેંક ઓફ ઇન્ડિયાએ 19 મે, 2023ના રોજ અચાનક 2000 રૂપિયાની નોટો ચલણમાંથી પાછી ખેંચવાની જાહેરાત કરી હતી. મહત્વનું છે કે 2000 રૂપિયાની નોટો ચલણમાં આવ્યાને સાત વર્ષ પણ નહોતા થયા અને તેને પાછી ખેંચી લેવામાં આવી હતી. પરંતુ આજે ચોમાસુ સત્રમાં રાજ્યસભામાં સરકારને 2000 રૂપિયાની નોટ છાપવા અને નષ્ટ કરવાના ખર્ચને લઈને સવાલ પૂછવામાં આવ્યો છે. જેના જવાબમાં નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે કહ્યું કે જુલાઈ 2016 થી જૂન 2017 અને જુલાઈ 2017 થી જૂન 2018 વચ્ચે તમામ મૂલ્યોની નોટો છાપવાનો ખર્ચ 12877 કરોડ રૂપિયા હતો.
Rs 2000 banknotes:2000ની નોટ છાપવા અને નાશ કરવા પાછળ કેટલો ખર્ચ થયો?
વાસ્તવમાં રાજ્યસભાના સાંસદ સંદીપ કુમાર પાઠકે પ્રશ્નકાળ દરમિયાન નાણાં પ્રધાનને 2000 રૂપિયાની નોટ છાપવા અને નષ્ટ કરવા અંગે એક પ્રશ્ન પૂછ્યો હતો. તેમણે નાણામંત્રીને પૂછ્યું કે, 2000 રૂપિયાની કેટલી નોટો છપાઈ છે અને આ નોટોને છાપવા અને નષ્ટ કરવા પાછળ કેટલો ખર્ચ થયો છે?
આ બંને પ્રશ્નોના લેખિત જવાબમાં નાણામંત્રી સીતારમણે જણાવ્યું હતું કે, ભારતીય રિઝર્વ બેંક અનુસાર, 2000ના મૂલ્યની 3702 મિલિયન (370.2 કરોડ) નોટો સપ્લાય કરવામાં આવી હતી, જેની કિંમત 7.40 લાખ કરોડ રૂપિયા છે. નાણામંત્રીએ આરબીઆઈને ટાંકીને કહ્યું કે જુલાઈ 2016 થી જૂન 2017 અને જુલાઈ 2017 થી જૂન 2018 વચ્ચે, તમામ મૂલ્યોની નોટો છાપવાનો ખર્ચ અનુક્રમે રૂ. 7965 કરોડ અને રૂ. 4912 કરોડ હતો. એટલે કે, નોટબંધીના ચાર મહિના પહેલા અને ત્યારપછીના 20 મહિના સુધી 12877 કરોડ રૂપિયા નોટ છાપવા પાછળ ખર્ચવામાં આવ્યા હતા.
આ સમાચાર પણ વાંચો : Share Market down : શેર માર્કેટમાં બ્લેક ફ્રાઇડે; સેન્સેક્સમાં 800 પોઈન્ટનો કડાકો, નિફ્ટી ઘટીને 24700 નીચે ઉતર્યો..
જણાવી દઈએ કે આ એ જ સમયગાળો છે જ્યારે 8 નવેમ્બર 2016ના રોજ રૂ. 500 અને રૂ. 1000ની જૂની નોટો પાછી ખેંચવાની જાહેરાત બાદ રૂ. 2000ની નોટોની સાથે રૂ. 500, રૂ. 200 અને રૂ. 100ની નવી સીરીઝની નોટો પણ રૂ. 20, 20 રૂપિયા અને 10 રૂપિયાની નવી સિરીઝની નોટો બહાર પાડવામાં આવી હતી.
Rs 2000 banknotes: 1000 નોટ છાપવામાં કેટલો ખર્ચ થયો?
તેના જવાબમાં નાણામંત્રીએ જણાવ્યું કે 2000 રૂપિયાની 1000 નોટ છાપવાનો ખર્ચ 3540 રૂપિયા હતો. એટલે કે 2000 રૂપિયાની એક નોટ છાપવાનો ખર્ચ 3.54 રૂપિયા હતો. જો આપણે તે મુજબ ઉમેરીએ તો 3702 મિલિયન નોટ છાપવા પાછળ રૂ. 1310.508 મિલિયન (રૂ. 1310.50 કરોડ) ખર્ચવામાં આવ્યા હતા. નાણામંત્રીએ કહ્યું કે જ્યારે 19 મે, 2023ના રોજ 2000 રૂપિયાની નોટો પાછી ખેંચવાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી, ત્યારે 3.56 લાખ કરોડ રૂપિયાની નોટો ચલણમાં હતી. જેમાંથી 30 જૂન 2024 સુધીમાં 3.48 લાખ કરોડ રૂપિયાની નોટો બેંકિંગ સિસ્ટમમાં પાછી આવી ગઈ છે.
Rs 2000 banknotes: નોટ લાવવા અને પાછી ખેંચવાની ભલામણ કોણે કરી?
નાણા મંત્રીને એ પણ પૂછવામાં આવ્યું કે, કઈ સમિતિની ભલામણોના આધારે 2000 રૂપિયાની નોટ ચલણમાં લાવવામાં આવી હતી અને કઈ સમિતિની ભલામણોના આધારે તેને ચલણમાંથી પાછી ખેંચવામાં આવી હતી? નાણામંત્રીને એ પણ પૂછવામાં આવ્યું હતું કે ભારતીય અર્થતંત્ર પર 2000 રૂપિયાની નોટની રજૂઆત અને પાછી ખેંચવાની શું અસર થઈ છે? આ પ્રશ્નના જવાબમાં નાણાપ્રધાને કહ્યું કે, નવેમ્બર 2016માં ચલણમાં રહેલી કુલ નોટોના મૂલ્યના 86.4 ટકા જેટલો હિસ્સો રૂ. 500 અને રૂ. 1,000ની નોટોની લીગલ ટેન્ડર સ્ટેટસ નાબૂદ કર્યા પછી, સૌથી મહત્ત્વનું કામ એ છે કે અર્થતંત્રની ચલણ જરૂરિયાતોને પૂરી કરવી તે એક મોટી પ્રાથમિકતા હતી.
આને ધ્યાનમાં રાખીને, 10 નવેમ્બર, 2016 ના રોજ, RBI એક્ટ 1934 ની કલમ 24 (1) હેઠળ, ભારતીય રિઝર્વ બેંકે 2000 રૂપિયાની નોટ ચલણમાં લાવી. નાણામંત્રીએ કહ્યું કે 2000 રૂપિયાની નોટો રજૂ કરવાનો ઉદ્દેશ્ય ત્યારે પ્રાપ્ત થયો જ્યારે અન્ય મૂલ્યોની પૂરતી સંખ્યામાં નોટો ઉપલબ્ધ થઈ.
Rs 2000 banknotes: 2000ની નોટોની શેલ્ફ લાઇફ સમાપ્ત
નાણામંત્રી સીતારમણે કહ્યું કે 2000 રૂપિયાની નોટો પાછી ખેંચવાની પ્રક્રિયા સામાન્ય ચલણ વ્યવસ્થાપન કામગીરી તરીકે ચાલી રહી છે. નાગરિકોની જરૂરિયાતો પૂરી કરવા માટે અન્ય સંપ્રદાયોની નોટો પૂરતી સંખ્યામાં ઉપલબ્ધ છે. નાણામંત્રીએ કહ્યું કે માર્ચ 2017 પહેલા જારી કરવામાં આવેલી રૂ. 2000ની નોટોની શેલ્ફ લાઇફ સમાપ્ત થવા જઈ રહી છે. આરબીઆઈના જણાવ્યા અનુસાર, લોકો ટ્રાન્ઝેક્શન માટે 2000 રૂપિયાની નોટને પણ પસંદ નથી કરી રહ્યા. નાણામંત્રીએ લેખિત જવાબમાં ગૃહને જણાવ્યું હતું કે, આ બાબતોને ધ્યાનમાં રાખીને અને આરબીઆઈની ક્લીન નોટ પોલિસી હેઠળ, 2000 રૂપિયાની નોટોને ચલણમાંથી પાછી ખેંચવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો.
