News Continuous Bureau | Mumbai
Model Code Of Conduct : જ્યારે કોઈપણ ચૂંટણીની જાહેરાત કરવામાં આવે છે, ત્યારે પ્રથમ શબ્દ જે મનમાં આવે છે તે છે આચારસંહિતા. દેશમાં લોકશાહીના મૂળ અસ્તિત્વ માટે મુક્ત અને નિષ્પક્ષ ચૂંટણીઓ જરૂરી છે. તેના માટે દેશમાં ચૂંટણી પંચ નામની એક અલગ સિસ્ટમ કાર્યરત છે. મુક્ત ચૂંટણીઓ ( Elections ) યોજાય અને લોકોના અભિપ્રાયને ચૂંટણી દ્વારા જોઈ શકાય તે માટે ચૂંટણી પંચ દ્વારા કેટલાક નિયમો બનાવવામાં આવ્યા છે. એકવાર ચૂંટણી જાહેર થઈ જાય પછી આ નિયમો એટલે કે આદર્શ આચારસંહિતા ( Model Code of Conduct ) અમલમાં આવે છે. આ આચારસંહિતા તમામ પક્ષો અને ચૂંટણીમાં ભાગ લેનાર તમામ ઉમેદવારોને લાગુ પડે છે. આ નિયમોનું પાલન કરવું ફરજિયાત છે અને જો તેનું ઉલ્લંઘન થશે તો કાર્યવાહી કરવામાં આવશે.
આચારસંહિતા હેઠળ કેટલાક નિયમો નક્કી કરવામાં આવ્યા છે અને તે તમામ નિયમોનું પાલન સંબંધિત રાજકીય પક્ષોએ ( Political parties ) ચૂંટણી પ્રક્રિયા દરમિયાન કરવાનું છે. ચૂંટણી પંચ ( Election Commission ) દ્વારા ચૂંટણીની તારીખોની જાહેરાત થતાંની સાથે જ આદર્શ આચારસંહિતા અમલમાં આવે છે અને જ્યાં સુધી ચૂંટણી પ્રક્રિયા પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી અમલમાં રહે છે.
સામાન્ય લોકોને ચૂંટણીની ( Lok sabha election ) આચારસંહિતા અંગે અનેક સવાલો હોય છે. તો અહી જાણો આચારસંહિતા બરાબર શું છે, તેના નિયમો શું છે, જો તેનું ઉલ્લંઘન થાય છે તો શું પગલાં લેવામાં આવે છે.
1. આચારસંહિતા ક્યારે અમલમાં આવે છે: ચૂંટણી પંચ દ્વારા કોઈપણ ચૂંટણીની તારીખો જાહેર કરવા માટે પત્રકાર પરિષદ યોજવામાં આવે છે. તે સમયે ચૂંટણીની તારીખો જાહેર થતાંની સાથે જ તાત્કાલિક અસરથી આચાર સંહિતા અમલમાં આવે છે અને ચૂંટણી પ્રક્રિયા પૂર્ણ થાય ત્યાં સુધી અમલમાં રહે છે.
2. કયા વિસ્તારોમાં આચારસંહિતા લાગુ કરવામાં આવે છે: લોકસભાની ચૂંટણી દરમિયાન સમગ્ર દેશમાં આચારસંહિતા લાગુ થઈ જાય છે. વિધાનસભા ચૂંટણી દરમિયાન રાજ્ય સ્તરે આચારસંહિતાનું પાલન કરવાનું રહેશે અને પેટાચૂંટણી માટેની સંહિતા માત્ર સંબંધિત મતવિસ્તારના વિસ્તારમાં જ લાગુ થશે.
3. પ્રથમ આચારસંહિતા ક્યાં લાગુ કરવામાં આવી હતી: દેશમાં સૌપ્રથમ આચારસંહિતા 1960માં કેરળ વિધાનસભા ચૂંટણી દરમિયાન લાગુ કરવામાં આવી હતી.
4. આચારસંહિતા કયા કાયદા હેઠળ લાગુ કરવામાં આવે છે: કેન્દ્રીય ચૂંટણી પંચની આદર્શ આચાર સંહિતાનો કોઈ કાનૂની આધાર નથી. આ આચારસંહિતા તમામ રાજકીય પક્ષોના અભિપ્રાય અને નિષ્ણાતોના અભિપ્રાયને ધ્યાનમાં રાખીને તૈયાર કરવામાં આવી છે. સમયાંતરે તેમાં ફેરફાર પણ થતો રહે છે.
આ સમાચાર પણ વાંચો : Priyanka chopra: દીકરી સાથે ભારત પહોંચી પ્રિયંકા ચોપરા, પાપારાઝી ને જોઈ ને માલતી મેરી એ કર્યું આવું કામ
5. આદર્શ આચાર સંહિતાની મુખ્ય લાક્ષણિકતાઓ શું છે: આદર્શ આચાર સંહિતા મુખ્યત્વે રાજકીય પક્ષો, ઉમેદવારો અને સત્તામાં રહેલા પક્ષોએ ચૂંટણી પ્રચાર, સભાઓ અને સરઘસો યોજવા, મતદાન દિવસની પ્રવૃત્તિઓ અને કામગીરી દરમિયાન કેવી રીતે વર્તવું જોઈએ તે નિર્ધારિત કરે છે.
6. પક્ષો અને ઉમેદવારો માટે મુખ્ય માર્ગદર્શિકા શું છે: ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન, કોઈપણ પક્ષ કે ઉમેદવારે સમાજમાં નફરત ફેલાવવા અથવા તેના નિવેદનો દ્વારા સમાજની વિવિધ જાતિઓ અને સમુદાયો વચ્ચે ધાર્મિક અથવા ભાષાકીય વિભાજન થાય તેવું કાર્ય કરવું નહીં.
7. શું ચૂંટણી પ્રચાર માટે ધર્મના આધારે મત માંગી શકાય? શું ધાર્મિક સ્થળોનો ઉપયોગ કરી શકાય: આચારસંહિતા ચૂંટણી પ્રચાર અને પૂજા સ્થાનો પર વ્યાપક નિયમો ધરાવે છે. ઉમેદવારો અથવા પક્ષો કોઈપણ મંદિર, મસ્જિદ, ચર્ચ, ગુરુદ્વારા અથવા અન્ય ધાર્મિક સ્થળોનો ચૂંટણી પ્રચાર માટે પ્લેટફોર્મ તરીકે ઉપયોગ કરી શકે નહીં.
કોઈપણ રાજકીય પક્ષ જાતિ અથવા ધર્મના આધારે મત માંગી શકે નહીં. આ સાથે મત મેળવવા માટે સાંપ્રદાયિક કે ધાર્મિક વિખવાદ પેદા કરે તેવા નિવેદનો કરી શકાય નહીં.
8. શું ચૂંટણીના દિવસે મતદાન મથક પરિસરમાં પ્રચાર કરી શકાય: મતદાનના દિવસે મતદાન મથકની 100 મીટરની અંદર મત માટે પ્રચાર કરવા પર પ્રતિબંધ છે. જો તેનું ઉલ્લંઘન થશે તો કાર્યવાહી કરવામાં આવશે.
9. શું મંત્રીઓ સરકારી માનવબળ, બંગલાનો ઉપયોગ કરી શકે: ચૂંટણી જાહેર થયા બાદ આચારસંહિતા મુજબ કોઈપણ સરકાર કે મંત્રી સરકારી યોજનાઓની જાહેરાત કરી શકતા નથી. તેમજ કોઈ વિકાસ કામનું ઉદ્ઘાટન કરી શકાશે નહીં. સરકારી ભંડોળથી થતા કોઈપણ વિકાસના કામનો પાયો કે ભૂમિપૂજન થઈ શકે નહીં.
આ સિવાય ચૂંટણી પ્રચાર માટે સરકારી વાહનો, સરકારી વિમાન કે સરકારી બંગલાનો ઉપયોગ કરી શકાશે નહીં. આ સાથે મંત્રીઓ ચૂંટણીના કામ માટે સરકારી અધિકારીઓ અને મેનપાવરનો ઉપયોગ નહીં કરી શકે. આચારસંહિતા લાગુ થયા બાદ કોઈપણ મંત્રી પોતાના પ્રવાસને ચૂંટણી પ્રચાર સાથે જોડી શકશે નહીં.
10. શું સરકારી અધિકારીની બદલી કે બઢતી થઈ શકે: આચારસંહિતા લાગુ થયા બાદ ચૂંટણી સાથે પ્રત્યક્ષ કે આડકતરી રીતે સંબંધિત તમામ અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓની બદલીઓ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે. જો અધિકારીની બદલી કે બઢતી જરૂરી જણાતી હોય તો કમિશનની પરવાનગી લેવી પડે છે.
11. ચૂંટણી રેલી, સરઘસ હોય તો: જો કોઈપણ રાજકીય પક્ષ ચૂંટણી રેલી કે સરઘસ કાઢવા માંગે છે. તો તેણે પહેલા પોલીસની પરવાનગી લેવી ફરજિયાત છે. ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન કોઇપણ વ્યક્તિના ઘર કે ઓફિસના પરિસરમાં કે દિવાલોમાં તેની પરવાનગી વિના પોસ્ટર, બેનર કે ધ્વજ લગાવવામાં આવશે નહીં.
આ સમાચાર પણ વાંચો : Mumbai: ઘાટકોપરમાં 10 વર્ષના સગીર પર સૃષ્ટિ વિરુદ્ધનું કૃત્ય, 3 કિશોરોની અટકાયત.
12. શું પક્ષો અને ઉમેદવારો મતદારોના પરિવહન માટે વાહનોનો ઉપયોગ કરી શકે છે: રાજકીય પક્ષો મતદાનના દિવસે મતદારોને મતદાન મથકો સુધી લઈ જવા માટે તેમના વાહનોનો ઉપયોગ કરી શકશે નહીં. તેમજ રાજકીય પક્ષો કોઈપણ મતદારને તેમને મત આપવા માટે ડરાવી શકતા નથી.
13. શું ચૂંટણી દરમિયાન પૈસા, દારૂનું વિતરણ કરી શકાય: મતદાનના દિવસે દારૂની દુકાનો બંધ રાખવામાં આવે છે. ચૂંટણી દરમિયાન દારૂ અને પૈસાની વહેંચણી પર પણ પ્રતિબંધ છે.
14. આચારસંહિતાના ભંગ બદલ શું કાર્યવાહી થાય છેઃ જો કોઈ રાજકીય પક્ષ કે રાજકીય પક્ષનો કોઈ ઉમેદવાર આદર્શ આચારસંહિતાનું પાલન ન કરે તો તેની સામે ચૂંટણી પંચ દ્વારા કાર્યવાહી કરવામાં આવે છે. સંબંધિત ઉમેદવારને ચૂંટણી લડવાથી પ્રતિબંધિત કરી શકાય છે. જો જરૂરી હોય તો ફોજદારી કેસ પણ દાખલ કરવામાં આવી શકે છે અને ઉલ્લંઘન કરનારાઓને જેલની સજા પણ થઈ શકે છે.
