News Continuous Bureau | Mumbai
અમેરિકાના પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે (Donald Trump) તાજેતરમાં ભારતની અર્થવ્યવસ્થાને ‘ડેડ ઇકોનોમી’ (Dead Economy) ગણાવીને વિવાદ સર્જ્યો છે. તેમનું આ નિવેદન ભારત અને રશિયા સાથેના વેપાર સંબંધો અને ટેરિફ (Tariff) નીતિઓ પરના તેમના ગુસ્સાનો ભાગ હતો. જોકે, આર્થિક નિષ્ણાતો માને છે કે ‘ડેડ ઇકોનોમી’ (Dead Economy) એક બિન-તકનીકી શબ્દ છે, જેનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે એવી અર્થવ્યવસ્થા માટે થાય છે જે નિષ્ક્રિય, સ્થિર અથવા સંપૂર્ણપણે નિષ્ફળ થઈ ગઈ હોય. તે આર્થિક વૃદ્ધિની અછત, ઊંચી બેરોજગારી (Unemployment), ન્યૂનતમ ઉત્પાદન અને નાણાકીય અસ્થિરતા દર્શાવે છે. પરંતુ ભારત જેવી ઝડપથી વિકસતી અર્થવ્યવસ્થાને ‘ડેડ’ કહેવું એ તથ્યોથી દૂર છે. બીજી બાજુ, વિશ્વમાં કેટલાક દેશો છે જેમની અર્થવ્યવસ્થા ખરેખર ‘ડેડ’ અથવા નિષ્ક્રિય કહી શકાય. આ દેશોમાં વેનેઝુએલા, ઝિમ્બાબ્વે અને અફઘાનિસ્તાનનો સમાવેશ થાય છે.
ડેડ ઇકોનોમી (Dead Economy) : વેનેઝુએલા, ઝિમ્બાબ્વે અને અફઘાનિસ્તાનનો હાલ
વેનેઝુએલાની અર્થવ્યવસ્થાને ‘ડેડ ઇકોનોમી’ (Dead Economy) તરીકે જોઈ શકાય છે. 2013 થી તેલના ભાવમાં ઘટાડો અને સરકારી કુપ્રબંધનને કારણે અહીંની અર્થવ્યવસ્થા લગભગ નાશ પામી છે. વેનેઝુએલા, જે તેલની નિકાસ પર નિર્ભર છે, તેને રાજસ્વમાં ભારે ઘટાડો જોવા મળ્યો છે. આ દેશ હાઇપરઇન્ફ્લેશન (Hyperinflation) થી પીડાઈ રહ્યો છે, જ્યાં 2019 માં મોંઘવારી દર 1 કરોડ ટકા સુધી પહોંચી ગયો હતો. આના કારણે વેનેઝુએલાની ચલણ (Currency) બોલિવર (Bolivar) નકામું બની ગયું. લોકો બેરોજગારી (Unemployment) અને ખાદ્ય સંકટને કારણે પલાયન કરવા મજબૂર થયા.
ઝિમ્બાબ્વેમાં 2000ના દાયકામાં રાષ્ટ્રપતિ રોબર્ટ મુગાબેની જમીન સુધારણા નીતિઓએ કૃષિ ઉત્પાદનને નષ્ટ કર્યું. 2008માં હાઇપરઇન્ફ્લેશન 231 મિલિયન ટકા સુધી પહોંચ્યું હતું, જેના કારણે ઝિમ્બાબ્વેનું ચલણ બેકાર થઈ ગયું. 2025માં અહીં પ્રતિ વ્યક્તિ આવક માત્ર 1,500 ડોલર છે અને 70% થી વધુ વસ્તી ગરીબી રેખા નીચે જીવી રહી છે. બેરોજગારી અને ખાદ્ય સુરક્ષાનો અભાવ પણ એક મોટી સમસ્યા છે.
આ સમાચાર પણ વાંચો :Donald Trump: વ્હાઈટ હાઉસના અધિકારીએ ટ્રમ્પને નોબેલ શાંતિ પુરસ્કાર આપવાની કરી માંગ, ભારત-પાક સહિત ૬ વિવાદોનો ઉકેલ લાવવાનો કર્યો દાવો
અફઘાનિસ્તાનની અર્થવ્યવસ્થા પણ નિષ્ક્રિય છે. ઓગસ્ટ 2021માં તાલિબાનના સત્તામાં આવ્યા બાદ અર્થવ્યવસ્થા 27% સંકોચાઈ ગઈ. વિદેશી સહાય, જે GDPનો 40% હતી, તે અટકી ગઈ. વિદેશી બેંકોમાં અફઘાનિસ્તાનના 9 બિલિયન ડોલર ફ્રીઝ (Freeze) થવાથી બેંકિંગ સિસ્ટમ પડી ભાંગી. આજે 15 મિલિયનથી વધુ લોકો ખાદ્ય અસુરક્ષાનો સામનો કરી રહ્યા છે અને બેરોજગારી 20% ની નજીક છે.
ભારતની (India) અર્થવ્યવસ્થા ‘ડેડ’ (Dead) કેમ નથી?
ટ્રમ્પના નિવેદનથી વિપરીત, ભારતની અર્થવ્યવસ્થા વૈશ્વિક મંચ પર મજબૂતીથી ઊભરી રહી છે. 2025માં ભારતની અર્થવ્યવસ્થા લગભગ 4 ટ્રિલિયન ડોલરની છે, જે વિશ્વની ચોથી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા છે. ટૂંક સમયમાં તે ત્રીજા સ્થાને પહોંચવાની સંભાવના છે. આંતરરાષ્ટ્રીય મુદ્રા કોષ (IMF) અને વિશ્વ બેંક (World Bank)ના અનુમાનો મુજબ, ભારતનો GDP 6-7% ની સરેરાશ વાર્ષિક દરે વધી રહ્યો છે, જે વૈશ્વિક સરેરાશ 3% કરતા ઘણો વધારે છે. વિશ્વ બેંક, S&P અને મૂડીઝ (Moody’s) જેવી એજન્સીઓએ ભારતને વિશ્વની સૌથી ઝડપથી વિકસતી મુખ્ય અર્થવ્યવસ્થા ગણાવી છે. આ ઉપરાંત, 2024-25માં ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે દ્વિપક્ષીય વેપાર 131.84 બિલિયન ડોલર હતો, જે કોઈ ‘ડેડ’ અર્થવ્યવસ્થાનો સંકેત નથી.
આર્થિક (Economic) સંકેતકો અને ખાતરીપૂર્વક વૃદ્ધિ
ભારતના આર્થિક સંકેતકો (Indicators) સ્થિર અને મજબૂત છે. 2025માં ભારતનો વિદેશી મુદ્રા ભંડાર 700 બિલિયન ડોલરથી વધુ છે, જે વૈશ્વિક આંચકાઓ સામે રક્ષણ આપે છે. ફુગાવાનો દર (Inflation Rate) લગભગ 4-5% છે અને બેરોજગારી દર (Unemployment Rate) નિયંત્રણમાં છે. સરકાર ઉત્પાદન (Manufacturing), રસ્તાઓ, રેલવે, મેટ્રો નેટવર્ક અને એરપોર્ટના વિસ્તરણ પર ભારે ખર્ચ કરી રહી છે, જેનાથી રોજગારનું સર્જન થઈ રહ્યું છે. આ એક ગતિશીલ અર્થવ્યવસ્થાનો સંકેત છે.
ખાદ્ય સુરક્ષા (Food Security)ની વાત કરીએ તો, 2025માં ભારતનો ઘઉં અને ચોખાનો ભંડાર રેકોર્ડ સ્તરે છે, જે જાહેર વિતરણ પ્રણાલી અને ભાવ સ્થિરતા સુનિશ્ચિત કરે છે. ગુગલ (Google), માઈક્રોસોફ્ટ (Microsoft) અને આઈબીએમ (IBM) જેવી વૈશ્વિક કંપનીઓના CEO પણ ભારતીય છે, જે દર્શાવે છે કે ભારત ‘ડેડ’ નહીં, પરંતુ ટેલેન્ટ (Talent) અને પ્રતિભાનું પાવરહાઉસ છે.
