News Continuous Bureau | Mumbai
PM Modi US Tour: 1962માં ચીન સાથેના યુદ્ધમાં મળેલા ઘાના દર્દમાંથી ભારત હજુ બહાર આવ્યું ન હતું કે 1965માં બીજા દુશ્મન પાકિસ્તાને હુમલો કર્યો. આ એકમાત્ર ભારતની કમનસીબી નહોતી. તે જ સમયે, ભયંકર દુષ્કાળ પણ એક મોટો પડકાર બનીને આવ્યો હતો. સદીઓથી ગુલામીનો સામનો કરી રહેલા ભારતને આઝાદી મળ્યા બાદ હજુ ઘણી પરીક્ષાઓ આપવાની હતી. 1965 ના યુદ્ધ સમયે દેશના વડાપ્રધાન લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી (Lal Bahadur Shastri) હતા. પાકિસ્તાનને લાગ્યું કે એક લુચ્ચો માણસ અને નરમ બોલનાર નેતા તરત જ આત્મસમર્પણ કરશે. અમેરિકન ટેન્કના બળ પર ગર્વથી ચકચૂર થયેલા પાકિસ્તાને ક્યારેય વિચાર્યું ન હતું કે ભારતીય સેના લાહોર સુધી પહોંચી જશે.
વાસ્તવમાં, 1965માં પેટન ટેન્ક (Petan Tank) તૂટી પડવી એ પણ અમેરિકન ગૌરવને તોડી પાડતું હતું જે તેણે પાકિસ્તાનની સેનાને આપ્યું હતું. યુદ્ધમાં પાકિસ્તાનને ભગાડનાર ભારતને અમેરિકન ક્રોસ ફાયરનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. અમેરિકન રાષ્ટ્રપતિ તરફથી આદેશ આવ્યો કે યુદ્ધ બંધ કરો, નહીં તો ઘઉંનો પુરવઠો બંધ કરી દેવામાં આવશે.
ભારતને અમેરિકાની આ ધમકીએ ડંકો મારી દીધો. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ આ ધમકીને ફગાવી દીધી. 1965માં દશેરાના દિવસે શાસ્ત્રીએ રામલીલા મેદાનમાં રેલી યોજી હતી. આ રેલીમાં ‘જય જવાન-જય કિસાન’ (Jai Jawan Jai Kisan) ના નારા આપવામાં આવ્યા હતા, આ સાથે લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ જનતાને એક સમયનું ભોજન છોડી દેવાની અપીલ પણ કરી હતી. તેણે પોતે એક જમવાનું પણ શરૂ કર્યું ન હતું.
આ સમાચાર પણ વાંચો: અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિને ઘી અને ગોળની ભેટ, હીરાની સાથે ગુજરાતના મીઠાનો પણ સમાવેશ થાય છે.
ભારત-યુએસ મિત્રતા
જ્યારે ભારતીયો ‘જય જવાન, જય કિસાન’ ના નારા લગાવી રહ્યા હતા, ત્યારે પુસા સંસ્થાના વૈજ્ઞાનિકો અનાજની અછતને દૂર કરવા માટે બીજનો માલ તૈયાર કરી રહ્યા હતા.
આ સૂત્ર એટલું શક્તિશાળી બન્યું કે 1968 સુધીમાં સમગ્ર દેશમાં હરિયાળી ક્રાંતિની લહેર દોડી ગઈ. ભારત એવા દેશમાં ફેરવાઈ ગયું જ્યાં અનાજના ઢગલા થઈ ગયા અને કોલેજો, શાળાઓ અને સિનેમા ઘરોમાં અનાજનો સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો.
આજે ભારત વિશ્વ અર્થતંત્રમાં ઝડપથી ઉભરતો દેશ બની ગયો છે. ભારતનો જીડીપી 2028 સુધીમાં જાપાન અને જર્મનીથી આગળ નીકળી જશે તેવી અપેક્ષા છે. ભારત વિશ્વનો સાતમો સૌથી મોટો નિકાસ કરતો દેશ બની ગયો છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં ભારતનું ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અનેકગણું વધ્યું છે . સારી અર્થવ્યવસ્થા ધરાવતા ગરીબ દેશે વિજ્ઞાન, મુત્સદ્દીગીરી અને રાજકીય હિંમતના આધારે પોતાની ઓળખ બનાવી છે અને આજે આ દેશ અમેરિકા જેવા વ્યક્તિત્વનો મહત્વપૂર્ણ વ્યૂહાત્મક ભાગીદાર બનવાના માર્ગે છે.
જો બિડેન વહીવટમાં ભારત-યુએસ સંબંધો
બંને દેશોએ સંસ્થાનવાદી સરકારો સામે લડીને આઝાદી મેળવી છે. સ્વતંત્ર રાષ્ટ્ર તરીકે બંને દેશોએ લોકશાહી શાસન પ્રણાલી અપનાવી હતી, પરંતુ આર્થિક અને વૈશ્વિક સંબંધોના ક્ષેત્રમાં ભારત અને અમેરિકા બંનેના મંતવ્યો અલગ હતા. જેના કારણે લાંબા સમયથી બંને દેશોના સંબંધોમાં કોઈ પ્રગતિ થઈ શકી ન હતી. છેલ્લા કેટલાક વર્ષો ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે નિકટતા વધવાના વર્ષો હતા.
આધુનિક ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધો 1949માં અમેરિકન રાષ્ટ્રપતિ હેનરી ટ્રુમેન (Henry Tuman) ના સમયમાં શરૂ થયા હતા. આ એ સમય હતો જ્યારે અમેરિકા મૂડીવાદી વિચારધારાને અનુસરતું હતું. તે સમયે નેહરુની વિચારધારા સમાજવાદી હતી. પરિણામે ભારત અને અમેરિકા વચ્ચેના સંબંધો માત્ર ઔપચારિકતા બનીને રહી ગયા.
1954 – અમેરિકાએ પાકિસ્તાન (Pakistan) સાથે મળીને ‘સેન્ટો’ નામની સંસ્થાની સ્થાપના કરી, ભારતને આ વાત પસંદ ન આવી. ભારતે સોવિયેત રશિયા સાથે સંબંધો મજબૂત કર્યા. જવાહરલાલ નેહરુના નેતૃત્વમાં ભારતે સોવિયેત સંઘ સામેના શીત યુદ્ધમાં અમેરિકાને સહકાર આપવાનો ઇનકાર કર્યો હતો.
આ સમાચાર પણ વાંચો: સમય સાથે કૂતરાઓ વધુ ગુસ્સે થશે, આ સિઝનમાં કૂતરાના કરડવાની ઘટનાઓ વધશે, જાણો શું કહે છે હાર્વર્ડ અભ્યાસ
વર્ષ 1961માં, તેમણે ભારતને બિન-જોડાણવાદી ચળવળનો એક ભાગ બનાવ્યો જે તટસ્થ વિકાસશીલ દેશોનો સમૂહ હતો. આ દરમિયાન ભારતે પોતાને શીત યુદ્ધથી દૂર રાખવાની વાત કરી હતી. આ પછી 1971ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધમાં અમેરિકાએ પાકિસ્તાનને સીધું સમર્થન આપવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. ભારતે આ યુદ્ધ જીત્યું, ત્યારે અમેરિકાને લાગ્યું કે દક્ષિણ એશિયામાં ભારત એક મોટી શક્તિ છે. તેઓ ભારત સાથેના સંબંધોને વધુ મજબૂત કરવા માંગતા હતા.
સોવિયેત રશિયા 1991 માં તૂટી ગયું. આ પછી ભારત અને અમેરિકાના સંબંધો સુધરવા લાગ્યા. ભારત અને અમેરિકાના સંબંધોમાં ઘણા ઉતાર-ચઢાવ આવ્યા. 90ના દાયકામાં ભારત એક ઉભરતી અર્થવ્યવસ્થા બની રહ્યું હતું. 1998માં ભારતે પરમાણુ પરીક્ષણ કર્યું હતું, ત્યારે અમેરિકાએ તેનો ખુલ્લેઆમ વિરોધ કર્યો હતો. અમેરિકાના તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ બિલ ક્લિન્ટને ભારત સાથેના તમામ સંબંધો ખતમ કરવાની ધમકી આપી હતી. પરંતુ 9/11ના આતંકવાદી હુમલા બાદ અમેરિકનોની આંખો પણ ખુલી ગઈ હતી. ત્યારે તેમને આતંકવાદની પીડાનો અહેસાસ થયો જેનો ભારત વર્ષોથી સામનો કરી રહ્યું હતું.
બીજી તરફ એશિયામાં ચીન પણ એક મોટા પડકાર તરીકે ઉભરી રહ્યું છે અને તેનો સામનો કરવા માટે અમેરિકાને ભારતની જરૂર જણાય છે.
શા માટે અમેરિકા ભારત સાથે સંબંધો સુધારી રહ્યું છે –
જો બિડેન (Joe Biden) અમેરિકાના 46મા રાષ્ટ્રપતિ છે અને કમલા દેવી હેરિસ (Kamala Devi Harris) ને દેશની પ્રથમ મહિલા અને પ્રથમ ભારતીય અને આફ્રિકન-અમેરિકન ઉપરાષ્ટ્રપતિ બનાવવામાં આવ્યા છે. બિડેન અને હેરિસે 20 જાન્યુઆરી, 2021ના રોજ પદના શપથ લીધા હતા. યુએસ અર્થતંત્ર, તેના સ્વાસ્થ્ય અને ભારતમાં તેની સરકારની નીતિ પસંદગીઓને અસર કરતા ઘણા પરિબળો છે.
24 સપ્ટેમ્બર, 2021 ના રોજ, વડા પ્રધાન મોદી યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ઑફ અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ જોસેફ આર. બિડેન સાથે પ્રથમ વખત મુલાકાત કરી હતી. બંને નેતાઓએ ભારત-યુએસ વ્યાપક વૈશ્વિક વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી અને દ્વિપક્ષીય સહયોગને વધુ મજબૂત કરવાની ક્ષમતાની સમીક્ષા કરી.
પેરિસ ક્લાઈમેટ એગ્રીમેન્ટ તેનું ઉદાહરણ છે. બિડેને પેરિસ ક્લાઈમેટ એગ્રીમેન્ટમાં ફરી જોડાવાનું વચન આપ્યું હતું. આ કરાર ભારત જેવા દેશોને ટેકનિકલ અને નાણાકીય બંને પ્રકારના વિશાળ પડકારોનો સામનો કરવામાં મદદ કરી શકે છે.
27 ઓક્ટોબર 2020 ના રોજ, ભારત અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સે મૂળભૂત વિનિમય અને સહકાર કરાર – BECA પર હસ્તાક્ષર કર્યા.
BECA એ મૂળભૂત વિનિમય અને સહકાર કરાર માટે વપરાય છે. તે ભારત સરકારના સંરક્ષણ મંત્રાલય અને યુએસ ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ ડિફેન્સની નેશનલ જિયોસ્પેશિયલ-ઇન્ટેલિજન્સ એજન્સી વચ્ચે જિયોસ્પેશિયલ સહકાર પરનો કરાર છે. તે બંને દેશોને સૈન્ય માહિતી શેર કરવા અને તેમની સંરક્ષણ ભાગીદારીને મજબૂત કરવા સક્ષમ બનાવશે. ભારત હંમેશા સ્વદેશી સંરક્ષણ ટેકનોલોજી પર ભાર મૂકે છે.
આઝાદી પછી રશિયા (Russia) ભારતના ભાગીદાર તરીકે ઉભરી આવ્યું. જેના કારણે ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે મડાગાંઠ સર્જાઈ હતી. ક્યાંક અમેરિકાને એવો ડર છે કે ભારતને રશિયાના સમર્થનથી એશિયાના અન્ય દેશોમાં તેના માટે ખતરો ઉભો થઈ શકે છે. અમેરિકા શરૂઆતથી જ ભારતને એક શક્તિશાળી એશિયાઈ દેશ માને છે. તાજેતરમાં, રશિયાના વિદેશ પ્રધાન સર્ગેઈ લવરોવે ભારતની સ્વતંત્ર વિદેશ નીતિની પ્રશંસા કરી હતી.
