News Continuous Bureau | Mumbai

Rupee note Mahatma Gandhi photo :શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે ભારતીય ચલણ પર ફક્ત મહાત્મા ગાંધીનું ચિત્ર જ કેમ હોય છે? ભારત જેવા દેશમાં મહાન વ્યક્તિઓની કોઈ કમી નથી, પણ આજે પણ ચલણી નોટો પર ફક્ત બાપુનો જ ફોટો કેમ છપાય છે? આ જવાબ હવે ખુદ રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) એ આપ્યો છે.

રિઝર્વ બેંકે કહ્યું છે કે ભારતીય ચલણ પર પ્રખ્યાત વ્યક્તિત્વનું ચિત્ર મૂકવા માટે રવિન્દ્રનાથ ટાગોર, મધર ટેરેસા વગેરે જેવા ઘણા મોટા નામોનો વિચાર કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ પછી મહાત્મા ગાંધીના નામ પર સર્વસંમતિ થઈ. એ સર્વસંમતિનું પરિણામ એ આવ્યું છે કે ગાંધીજીનું ચિત્ર લાંબા સમયથી ચલણી નોટો પર છે. આરબીઆઈના કામકાજ પર બનેલી એક દસ્તાવેજી ફિલ્મમાં આનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે.

Rupee note Mahatma Gandhi photo :નોટો પર બીજા કોઈનો ફોટો કેમ નથી છાપવામાં આવતો?

રિઝર્વ બેંકે વધુમાં કહ્યું,  જો નોટ પર કોઈ પ્રખ્યાત વ્યક્તિનો ફોટો હોય, તો તે નોટ અસલી છે કે નકલી તે ઓળખવું સરળ છે કારણ કે જો નકલી નોટોની ડિઝાઇન સારી ન હોય, તો આ ચિત્રોની મદદથી, નોટ અસલી છે કે નકલી તે ઓળખી શકાય છે. ભારતમાં ચલણી નોટોની ડિઝાઇન અને સલામતી સુવિધાઓને ધ્યાનમાં લેતા, ચલણી નોટો પર ઘણી પ્રખ્યાત હસ્તીઓના ચિત્રો છાપી શકાતા હતા. આ માટે, રવિન્દ્રનાથ ટાગોર, મધર ટેરેસા અને અબુલ કલામ આઝાદ સહિત ઘણા પ્રખ્યાત લોકોના નામ ધ્યાનમાં લેવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ અંતે મહાત્મા ગાંધીને પસંદ કરવામાં આવ્યા.

Rupee note Mahatma Gandhi photo :બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન નોટો કેવી હતી?

સ્વતંત્રતા પહેલા, એટલે કે બ્રિટિશ યુગ દરમિયાન, ભારતીય ચલણો સંસ્થાનવાદ અને તેની સાથે સંકળાયેલા ઐતિહાસિક અને રાજકીય સંદર્ભને પ્રતિબિંબિત કરતા હતા. તેમાં વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિ (વાઘ, હરણ) ના ચિત્રો હતા. રૂપિયામાં ‘સુંદર હાથીઓ’ અને રાજાના સુશોભિત ચિત્રો દ્વારા બ્રિટિશ સામ્રાજ્યની ભવ્યતા દર્શાવવામાં આવી હતી.

આ સમાચાર પણ વાંચો :  Reliance Imports Ethane Gas: અમેરિકા-ચીન વેપાર યુદ્ધમાં મુકેશ અંબાણીની એન્ટ્રી! બેઇજિંગ પહોંચતા ગેસ જહાજે બદલ્યો રૂટ, હવે આવી રહ્યું છે ભારત…

આરબીઆઈના મતે, જ્યારે ભારત સ્વતંત્ર થયું, ત્યારે રૂપિયા પર છપાયેલા ચિત્રો પણ ધીમે ધીમે બદલાવા લાગ્યા. શરૂઆતમાં, અશોક સ્તંભ, પ્રખ્યાત સ્થળો વગેરેમાં સિંહનું ચિત્ર રૂપિયા પર ઉપયોગમાં લેવાતું હતું. ધીમે ધીમે, ભારતના વિકાસ અને પ્રગતિ સાથે, રૂપિયાએ આ ચિત્રો દ્વારા વિકાસની વાર્તા કહેવાનું શરૂ કર્યું. જેમ જેમ દેશ વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં આગળ વધતો ગયો, તેમ તેમ આર્યભટ્ટની સિદ્ધિઓ અને દેશમાં હરિયાળી ક્રાંતિને દર્શાવવા માટે ચલણી નોટો પર ખેડૂતોના ચિત્રો સુંદર રીતે કોતરવામાં આવ્યા.

Rupee note Mahatma Gandhi photo :આઝાદી પહેલા કોનું ચિત્ર હતું?

સ્વતંત્રતા પહેલા, બ્રિટિશ ભારતમાં રૂપિયો સંસ્થાનવાદ અને તેની સાથે સંકળાયેલા ઐતિહાસિક અને રાજકીય સંદર્ભનો ઉલ્લેખ કરતો હતો. તેમાં વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિ (વાઘ, હરણ) ના ચિત્રો હતા. રૂપિયો ‘સુશોભિત હાથીઓ’ અને રાજાના સુશોભિત ચિત્રો દ્વારા બ્રિટિશ સામ્રાજ્યની ભવ્યતાને પ્રતિબિંબિત કરતો હતો. આરબીઆઈના મતે, પરંતુ જ્યારે ભારત સ્વતંત્ર થયું, ત્યારે ધીમે ધીમે રૂપિયા પર છપાયેલા ચિત્રો પણ બદલાઈ ગયા. શરૂઆતમાં, રૂપિયા પર અશોક સ્તંભ, પ્રખ્યાત સ્થળો વગેરેના સિંહનું પ્રતીક વપરાયું હતું. ધીમે ધીમે ભારતની વૃદ્ધિ અને પ્રગતિ સાથે રૂપિયાએ ચિત્રો દ્વારા વિકાસની વાર્તા કહેવાનું શરૂ કર્યું. દેશમાં વિજ્ઞાન ક્ષેત્રે થયેલી પ્રગતિ અને હરિયાળી ક્રાંતિની સિદ્ધિઓને આર્યભટ્ટ અને ખેતી કરતા ખેડૂતોના ચિત્રો દ્વારા નોંધો પર સુંદર રીતે દર્શાવવામાં આવી હતી.

Rupee note Mahatma Gandhi photo :1969માં, પહેલી વાર ચલણી નોટો પર મહાત્મા ગાંધીનું ચિત્ર મૂકવામાં આવ્યું હતું.

રિઝર્વ બેંકની વેબસાઇટ અનુસાર, 1969માં મહાત્મા ગાંધીની જન્મ શતાબ્દી નિમિત્તે 100 રૂપિયાની પહેલી સ્મારક નોટ જારી કરવામાં આવી હતી. આમાં તેમનો ફોટો સેવાગ્રામ આશ્રમ સાથે દર્શાવવામાં આવ્યો હતો. 1987 થી રૂપિયાની નોટ પર તેમનો ફોટો નિયમિતપણે દેખાવા લાગ્યો. તે વર્ષે ઓક્ટોબરમાં, ગાંધીજીના ચિત્રવાળી 500 રૂપિયાની નોટો બહાર પાડવામાં આવી. રિપ્રોગ્રાફિક ટેકનોલોજીના વિકાસ સાથે, પરંપરાગત સુરક્ષા સુવિધાઓ અપૂરતી માનવામાં આવી. 1996માં નવી સુરક્ષા સુવિધાઓ સાથે એક નવી ‘મહાત્મા ગાંધી શ્રેણી’ રજૂ કરવામાં આવી હતી.

Rupee note Mahatma Gandhi photo :આ રીતે દેશભરમાં પૈસાનું પરિવહન થાય છે

તેના કાર્યો અને ભૂમિકાઓને પ્રકાશિત કરવા માટે, RBI એ તાજેતરના એક દસ્તાવેજી દ્વારા એ પણ ખુલાસો કર્યો છે કે તે પ્રિન્ટિંગ પ્રેસથી દેશના દરેક ખૂણામાં રૂપિયા પહોંચાડવા માટે ટ્રેનો, જળમાર્ગો, વિમાનો સહિત મુખ્ય પરિવહન પ્રણાલીઓનો ઉપયોગ કરે છે. આ પહેલી વાર છે જ્યારે RBI ની કામગીરીને દસ્તાવેજી સ્વરૂપમાં બહાર પાડવામાં આવી છે. આ ડોક્યુમેન્ટરીનું નામ ‘RBI અનલોક્ડ: બિયોન્ડ ધ રૂપી’ છે.