News Continuous Bureau | Mumbai
Pakistan- Iran: તાજેતરમાં જ ઈરાને ( Iran ) પાકિસ્તાનમાં રહેતા આતંકવાદી જૂથ જૈશ અલ-અદલીના ઠેકાણાને નિશાના બનવતા હુમલો કર્યો હતો. તેની સામે પાકિસ્તાને પણ 24 કલાકની અંદર વળતો જવાબ આપતી કાર્યવાહી કરી હતી. તેથી હાલ બન્ને દેશો વચ્ચે તણાવ ચાલી રહ્યું. જો કે જોવા જઈએ તો આ બન્ને પાડોશી દેશો જ છે. આ અંગે ભારતના પૂર્વ વડાપ્રધાન અટલ બિહારી વાજપેયીએ વર્ષ 2003માં ભારતની વિદેશ નીતિ અંગે કહ્યું હતું કે, ‘આપણે આપણા દુશ્મનોને પસંદ કરી શકીએ છીએ, પરંતુ પાડોશીઓને નહીં, આપણે આપણા સંબંધો પસંદ કરી શકીએ છીએ પરંતુ આપણા સંબંધીઓને નહીં’. જો કે આજના સમયમાં કોઈ પણ દેશને તેનો પાડોશી પસંદ કરવાનો મોકો આપવામાં આવે તો ભાગ્યે જ કોઈ દેશ પાકિસ્તાનને પોતાનો પાડોશી બનાવવા ઈચ્છતો હશે. કારણ સ્પષ્ટ છે કે પાકિસ્તાન પોતાના દેશમાં આતંકવાદીઓને ( terrorists ) આશ્રય આપી રહ્યું છે.
વર્ષ 2023 માં ભારતે કાઉન્ટર-ટેરરિઝમ કમિટીની ઓપન બ્રિફિંગમાં કહ્યું હતું કે ભારતનો પાડોશી દેશ પાકિસ્તાન હાલમાં 150થી વધુ આતંકી સંગઠનોને સમર્થન આપે છે. આ એક આતંકવાદી સંગઠન છે જેને સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા બ્લેકલિસ્ટ કરવામાં આવ્યું છે. આ આતંકવાદીઓએ 2008 અને 2019 વચ્ચે ભારતમાં ત્રણ મોટી આતંકી ઘટનાઓને અંજામ આપ્યો છે.
હવે ફરી એકવાર પાકિસ્તાન આતંકવાદીઓનું સહાનુભૂતિ ધરાવતું હોવાના કારણે દુનિયાભરમાં બદનામ થઈ રહ્યું છે. ભારત અને અમેરિકા બાદ હવે ઈરાને પણ ઘુસીને આતંકીઓના ઠેકાણા પર સર્જિકલ સ્ટ્રાઈક કરી છે. ખાસ વાત એ છે કે ઈરાન એક એવો દેશ છે જે પાકિસ્તાન સાથે સરહદો ( borders ) વહેંચે છે. ત્યારે ઈરાને આ સર્જિકલ સ્ટ્રાઈકનો ખુલ્લેઆમ સ્વીકાર કર્યો છે. મંગળવારે ઈરાન દ્વારા કરવામાં આવેલા હવાઈ હુમલા બાદ માત્ર પાકિસ્તાન જ નહીં તેના પાડોશી દેશ સાથેના સંબંધો પણ બગડી ગયા છે. ઉલટાનું, આ હુમલાથી પાકિસ્તાનનો પર્દાફાશ થયો છે અને આ દેશ ફરી એકવાર આતંકવાદીઓને પોષવાના આરોપોથી ઘેરાયો છે.
આવી સ્થિતિમાં, ચાલો આ અહેવાલમાં વિગતવાર સમજીએ કે પાકિસ્તાનના પડોશમાં કયા દેશો છે અને પાકિસ્તાન કેવી રીતે ધીમે ધીમે તેના પડોશીઓથી દૂર થતું ગયું?
ભારત ઉપરાંત પાકિસ્તાન અફઘાનિસ્તાન, ઈરાન અને ચીન સાથે તેની સરહદ વહેંચે છે. નકશા મુજબ અફઘાનિસ્તાન પાકિસ્તાનની ઉત્તરે છે. પૂર્વમાં ભારત, પશ્ચિમમાં ઈરાન અને દક્ષિણમાં હિંદ મહાસાગર છે. એકંદરે, પાકિસ્તાન 4 દેશોના પડોશમાં છે જ્યારે એક તરફ મહાસાગર છે.
આ સમાચાર પણ વાંચો : Akashvani FM Radio broadcast centre : ચેન્નાઇ ખાતે પ્રધાનમંત્રી ડીસા સહિત દેશના આટલા આકાશવાણી FM પ્રોજેક્ટ ડિજિટલી શરૂ કરશે
1. પાકિસ્તાન-અફઘાનિસ્તાન ( Afghanistan ) સંબંધો
જ્યારથી અફઘાનિસ્તાનમાં તાલિબાન સત્તા પર આવ્યા છે ત્યારથી અફઘાનિસ્તાન અને પાકિસ્તાન વચ્ચેની જૂની મિત્રતા દુશ્મનીમાં બદલાવા લાગી છે. તાલિબાન સત્તામાં આવ્યા બાદથી પાકિસ્તાનમાં ઉગ્રવાદી હુમલાઓ તેજ થયા છે. તહરીક-એ-તાલિબાન પાકિસ્તાન (TTP) એ પોતાના કમાન્ડરોને પાકિસ્તાનના દરેક ભાગમાં હુમલો કરવા માટે કહ્યું છે.
પાકિસ્તાન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ પીસ સ્ટડીઝના રિપોર્ટ અનુસાર, વર્ષ 2021માં TTPએ પાકિસ્તાનમાં 282 હુમલા કર્યા હતા, જેમાંથી ઓછામાં ઓછા 500 સુરક્ષાકર્મીઓ માર્યા ગયા હતા. જો જાન્યુઆરી 2022ની વાત કરીએ તો આ વર્ષે TTPએ 42 હુમલા કર્યા હતા. એટલું જ નહીં, છેલ્લા કેટલાક મહિનામાં પાકિસ્તાન-અફઘાનિસ્તાન બોર્ડર પર અફઘાન તાલિબાન અને પાકિસ્તાની સૈનિકો વચ્ચે અથડામણના અહેવાલો છે. માત્ર એક મહિના પહેલા, ડિસેમ્બર 2023 માં, કાબુલમાં પાકિસ્તાન દૂતાવાસ પર પણ હુમલો થયો હતો.
TTP એક ઉગ્રવાદી સંગઠન છે જે પાકિસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાનના સરહદી વિસ્તારોમાં સક્રિય છે અને લાંબા સમયથી પાકિસ્તાન રાજ્ય સામે લડી રહ્યું છે. ટીટીપી ઇચ્છે છે કે પાકિસ્તાનના આદિવાસી વિસ્તારોમાંથી સેના પાછી ખેંચવામાં આવે અને પાકિસ્તાન સરકારની કેદમાં રહેલા લડવૈયાઓને મુક્ત કરવામાં આવે. ગયા વર્ષે એટલે કે 2023 માં, આવું ઘણી વખત બન્યું જ્યારે પાકિસ્તાનની સૈન્ય દળો અને અફઘાન તાલિબાન સરહદ પર સામસામે આવી ગયા. આ અથડામણમાં ઘણા લોકોએ જીવ પણ ગુમાવ્યા હતા.
વાસ્તવમાં અફઘાનિસ્તાન ‘ડુરન્ડ લાઇન’ને માન્યતા આપતું નથી. આ અફઘાનિસ્તાનની પાકિસ્તાન સાથેની સરહદ છે. કારણ કે તાલિબાન આ વાતને સ્વીકારતું નથી, જ્યારે પણ પાકિસ્તાન આ લાઇન પર તેની બેરિકેડ મજબૂત કરવાનો પ્રયાસ કરે છે, ત્યારે અફઘાનિસ્તાન તરફથી વિરોધ વ્યક્ત કરવામાં આવે છે.વિશ્લેષકોના મતે તાલિબાન સત્તામાં આવ્યા બાદ પાકિસ્તાન સાથે તાલિબાનના સંબંધોમાં ઘણો બદલાવ જોવા મળ્યો છે. પહેલા અફઘાન તાલિબાન પાકિસ્તાનના પ્રભાવ હેઠળ કામ કરતા હતા પરંતુ હવે તેઓ પાકિસ્તાન સાથે સમાનતા ઈચ્છે છે.
1996 થી 2001 સુધી બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો સારા હતા. તે સમયે તાલિબાને આવી પ્રતિક્રિયા આપી ન હતી. પરંતુ હવે જ્યારથી પાકિસ્તાને બોર્ડર બંધ કરવાનો નિર્ણય લીધો છે ત્યારથી અફઘાનિસ્તાનના લોકોને પણ આર્થિક નુકસાન થયું છે. અફઘાનિસ્તાન વારંવાર આરોપ લગાવતું રહ્યું છે કે પાકિસ્તાન દ્વારા સરહદ બંધ કરવાથી તેની પેદાશો બગડે છે. જેના કારણે અફઘાનિસ્તાનના લોકોને સસ્તા ભાવે ઉત્પાદનો વેચવા પડે છે.
2. પાકિસ્તાન-ઈરાન સંબંધો
એક મિડીયા રિપોર્ટ અનુસાર, ઈરાન સાથે પાકિસ્તાનના સંબંધોનું સ્વરૂપ ભારત અને અફઘાનિસ્તાન સાથેના સંબંધોથી અલગ છે. આ બંને દેશો આતંકવાદ વિરુદ્ધના પ્રયાસોમાં સમન્વય કરી રહ્યા છે. આ કારણે ઈરાનનો આ પ્રકારનો હુમલો પાકિસ્તાન માટે આંચકા સમાન છે.
જો કે ઈરાન દ્વારા તાજેતરના હુમલાથી બંને દેશો વચ્ચે વિશ્વાસનો અભાવ સર્જાયો છે. આ હુમલો ત્યારે કરવામાં આવ્યો જ્યારે પાકિસ્તાન નૌકાદળનું પ્રતિનિધિમંડળ સ્ટ્રેટ ઓફ હોર્મુઝમાં સંયુક્ત કવાયત માટે ઈરાનમાં હતું. એટલું જ નહીં ઈરાનના સુરક્ષા સલાહકાર પણ તે સમયે પાકિસ્તાનના પ્રવાસે હતા.
આ સમાચાર પણ વાંચો : Ayodhya Ram Mandir : PM મોદીએ સુરેશ વાડેકરનું આ ભક્તિ ગીત શેર કર્યું
પાકિસ્તાનના તેના પૂર્વ અને પશ્ચિમી પડોશીઓ એટલે કે ભારત અને અફઘાનિસ્તાન સાથેના સંબંધો પહેલાથી જ તણાવપૂર્ણ છે. આટલું જ નહીં, પાકિસ્તાનની સેના પોતાના દેશની અંદર ઘણા બળવાખોર આતંકવાદી જૂથો સામે પણ લડી રહી છે. આવી સ્થિતિમાં ઈરાન પર હુમલો કરવો એ પાકિસ્તાનની સુરક્ષા વ્યવસ્થા પર દબાણ વધારવા સમાન છે. ઈરાને મંગળવારના હુમલામાં આતંકવાદી જૂથ જૈશ અલ-અદલીને નિશાન બનાવ્યું હતું અને આ આતંકવાદી જૂથને ઈરાનના વિદેશ પ્રધાન સાન અમીર-અબ્દોલ્લાહિયાને પાકિસ્તાનમાં હાજર “ઈરાની આતંકવાદી જૂથ” ગણાવ્યું છે.
દાવોસમાં આપેલા નિવેદનમાં અમીર-અબ્દોલ્લાહિયા કહ્યું હતું કે અમે કોઈ પાકિસ્તાની નાગરિકને નિશાન બનાવ્યું નથી, અમારું નિશાન માત્ર જૈશ અલ-અદલ હતું. ઈરાનની સરકારી એજન્સી IRNAના અહેવાલ મુજબ ઈરાને પાકિસ્તાન પર હુમલો કરવા માટે ડ્રોન અને મિસાઈલનો ઉપયોગ કર્યો હતો અને આ હુમલો આતંકવાદી જૂથોના બે અડ્ડાઓ પર કરવામાં આવ્યો હતો.
ઈરાનના સરકારી મીડિયા અનુસાર, પાકિસ્તાનના દક્ષિણ-પશ્ચિમમાં બલૂચિસ્તાનના એક ગામમાં મિસાઈલો છોડવામાં આવી હતી. પાકિસ્તાનના આ ભાગોમાં, ઈરાન દાયકાઓથી જૈશ અલ-અદલ સહિત અન્ય ઉગ્રવાદી જૂથો સાથે લડી રહ્યું છે.
3. ભારત-પાકિસ્તાન સંબંધો
ભારત ( India ) અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના સંબંધો વિશે વાત કરીએ તો, ડિસેમ્બર 2015માં ઇસ્લામાબાદમાં હાર્ટ ઓફ એશિયા કોન્ફરન્સ માટે સુષ્મા સ્વરાજ પાકિસ્તાનની મુલાકાત લેનારા છેલ્લા વિદેશ મંત્રી હતા.
ત્યારબાદ, જાન્યુઆરી 2016 માં પઠાણકોટ, સપ્ટેમ્બર 2016 માં ઉરી અને ફેબ્રુઆરી 2019 માં પુલવામામાં આતંકવાદી હુમલાઓને કારણે દ્વિપક્ષીય સંબંધો નોંધપાત્ર રીતે બગડ્યા. એટલું જ નહીં, જમ્મુ-કાશ્મીરમાં કલમ 370 નાબૂદ થયા બાદ બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો વધુ બગડ્યા છે.
આ સમાચાર પણ વાંચો : Salaar OTT release: થિયેટર બાદ હવે ઓટીટી પર ધૂમ મચાવવા તૈયાર સાલાર પાર્ટ 1, જાણો ક્યારે અને ક્યાં જોઈ શકશો પ્રભાસ ની ફિલ્મ
